Gmina Strumień - oficjalna strona

Od 29 kwietnia do 1 czerwca w Galerii Pod Ratuszem można podziwiać słowacką wystawę pt. „Jak brzmią…”- „Ako znejú”.  Wystawa została oficjalnie otwarta podczas piątkowego wernisażu. Wszyscy zebrani, w wyjątkowej atmosferze Galerii Pod Ratuszem mogli zobaczyć prace 11 autorów m.in. gwizdki, rogi i trąby pasterza. Wiele z nich charakteryzuje się niesamowitą precyzją ozdabiania i doskonałym sposobem wytworzenia.  Dużo czasu poświęcono twórcom tych niezwykłych eksponatów i ich następcom, o których coraz trudniej.  
W wydarzeniu uczestniczyli słowaccy partnerzy gminy Strumień w osobach: Zastępca dyrektora Michał Jurecki, Katarina Kendrova oraz Eva Brezániová z Powazskiego Muzeum w Żylinie. W Galerii Pod Ratuszem nie zabrakło również Burmistrz Strumienia Anny Grygierek. Wydarzenie uświetnił swoim występem Zespół Regionalny Strumień.
Wystawa jest otwarta dla zwiedzających od poniedziałku do piątku w godzinach pracy Urzędu Miejskiego w Strumieniu oraz dla grup zorganizowanych w dowolnym terminie po uprzednim zgłoszeniu telefonicznym pod nr 781 727 772 lub 33 8570 182
Organizatorem wystawy jest Urząd Miejski w Strumieniu, Powazskie Muzeum w Żylinie oraz Województwo Żylińskie.

Zapraszamy do zapoznania się z sylwetkami twórców:

Vladimír Grieš z Vlachov zajmuje się budową ludowych instrumentów muzycznych w ramach zajęcia dodatkowego, po pracy. Zaczął się tym zajmować dzięki swojemu ojcu Ondrejovi Griešovi, którego często obserwował w jego warsztacie pozyskując tak cenną wiedzę. Jego pierwszą piszczałką była końcówka, której już ojciec nie zdążył dokończyć. Dziś w jego twórczości znajdziemy oprócz końcówek również piszczały sześciootworowe, fujary i fujarki a czasami wytwarza też zabawki dźwiękowe dla dzieci. Używa przede wszystkim drewna bzu czarnego. Swoje instrumenty ozdabia oryginalnym ornamentem plastycznym w formie kwiatów.

Roman Bienik mieszka w Dolnym Hričove koło Żyliny. Rzemiosła uczył się w warsztacie swojego dziadka.  Instrumenty muzyczne zaczął budować już jako 15-letni chłopiec, zaczynając od bardziej złożonej fujary, później ukierunkował się także na piszczały. Zakres jego wytwórczości jest naprawdę szeroki. Wykonuje szeroką gamę aerofonów języczkowych, piszczał krawędziowych, fujar, piszczał sześciootworowych, piszczały kombinowane podwójne (dwojnice), fujarki-dudki i gajdy.  Dodatkowo robi także kierpce i paski. Przy budowie piszczał i fujar używa najchętniej drewna bzu czarnego. Szlachetniejsze drewno drzew liściastych: orzech, śliwa lub grusza przeznacza do budowania gajd. Instrumenty muzyczne Romana Bienika zainteresują nie tylko wspaniałym dźwiękiem, ale także doskonałym zdobieniem. Ornamenty najczęściej wycina, rzeźbi nożem, stosuje jednakże i bardziej złożoną technikę wytrawiania kwasem i wybijania blaszką.

Vít Pieš pochodzi z miejscowości Čičmany, obecnie żyje w Żylinie.  Od roku 2009 jest mistrzem ludowej twórczości artystycznej w trzech dziedzinach – wytwarzanie z drewna, skóry i metalu. Inspiruje go kultura ludowa miejscowości Čičmany, zwłaszcza pasterstwo. Naczynia i przybory pasterskie, spinki do zapinania koszul, klamry do pasków, ciupagi, laski, pisanki zdobine drutem, szerokie pasy skórzane i torby, wszystkie te małe dzieła odznaczają się wyśmienitą precyzją, drobiazgowością i doskonałym wyczuciem materiału. Pasterstwo towarzyszy Vítovi Piešovi, jako inspiracja twórcza także w budowie ludowych  instrumentów  muzycznych, a więc dlatego dominują w niej fujary i piszczały. Spośród piszczał znajdziemy u niego piszczały 6-otworowe, dudki, końcówki i piszczały kombinowane podwójne (dwojnice). Vít Pieš jest samoukiem. Cenne wiadomości uzyskał od znanego wytwórcy ludowych instrumentów muzycznych - Michala Fiľu oraz z dostępnej literatury. Piszczały buduje z drewna bzu czarnego, ale także z drewna drzew owocowych. Robi także piszczały typowe dla okolicy Čičmian, które charakteryzuje trudna technika zdobnicza – wylewanie cyną. Z innych technik zdobniczych stosuje zwłaszcza grawerowanie metalowych obręczy piszczał, wybijanie metalem i wytrawianie kwasem. Oryginalność cechuje przede wszystkim piszczały z plastycznym rzeźbieniem głowic, przedstawiającym głowy ludzkie, zwłaszcza głowy kobiet i mężczyzn z Čičmian, albo pasterzy.

Stanislav Otruba ze Zázrivej jest od roku 2012 mistrzem ludowej wytwórczości artystycznej za zachowanie i rozwijanie pierwotnej technologii przy produkcji dzwonków, w dziedzinie- produkcja z metalu. Bodźcem dla jego pracy i jednocześnie pierwszym źródłem wiedzy teoretycznej o produkcji dzwonków była monografia o miejscowości Zázrivá, miarodajne były dla niego również wspomnienia starych mistrzów rzemieślników. Jednakże szczegółów pracy nauczył się sam.  Wytwarza przede wszystkim dwa rodzaje tradycyjnych kutych dzwonków, są to tzw. šuláre (turconie), które mają kształt podłużny i klepáre (kłapace) mające kształt baniasty, pękaty. Jako materiału wytwórca używa blachy głębokotłoczonej, półstalowej o grubości od 0,6 do 2 mm.

Martin Brxa z Turian od roku 2003 prowadzi działalność gospodarczą w zakresie produkcji drewnianych zabawek, fujar, piszczał i biczy. Z piszczałami, fujarami i ich budowniczymi spotkał się już jako chłopiec w zespole folklorystycznym Kriváň. W roku 1993 w wieku 17 lat zrobił pierwszą fujarę, później zaczął występować w zespole, jako instrumentalista grając na tym instrumencie. Tam poznał dalszy atrybut pasterski, który go zafascynował, bicz. Najpierw robił bicze ze starych rzemieni z uprzęży dla koni, dla kolegów, znajomych; dziś stały się poszukiwanym artykułem. Nieustannie udoskonalał swoje rzemiosło i obecnie zajmuje się przede wszystkim budową piszczał (6-otworowych, 3-otworowych, końcówek), fujar, fujar – trombit, rożków pasterskich i biczy. Piszczały i fujary wytwarza przeważnie z drewna bzu czarnego, czasami stosuje także jawor, jesion, akację, orzech lub dziką różę. Zdobi je rzeźbiąc i barwiąc kwasem, bejcami, farbami artystycznymi. Do przyzdabiania rękojeści niektórych biczy wykorzystuje technikę wylewania cyną. Jest autorem najdłuższego bicza na Słowacji mierzącego 9,26 m. Oprócz instrumentów muzycznych wytwarza przedmioty ze skóry  – paski, torby i kierpce. Jest członkiem formacji muzycznej Bačovské trio (Trio baców). Występuje na imprezach folklorystycznych jako muzykant – solista, prowadzi szkołę gry na fujarze i ma własną szkołę strzelania biczem.

Bartolomej Gernát z  Turzovky należy do wybitnych instrumentalistów i producentów ludowych instrumentów muzycznych w regionie  Kysuce. Zawsze podziwiał  instrumenty, zwłaszcza pasterskie, którymi zaczął się zajmować intensywniej w wieku około 30 lat. Najpierw robił piszczały, dziś jest zakres jego prac o wiele szerszy. Wytwarza piszczały 6-otworowe, końcówki, rożki i trąby pasterskie, trombity, gajdy i gajdzice, zabawki dźwiękowe dla dzieci i bicze. Charakterystyczną cechą jego pracy jest dotrzymanie tradycyjnych sposobów postępowania przy wytwarzaniu instrumentów, tak jak je kiedyś robili dawni mistrzowie. Na trąby pasterskie i trombity wybiera najchętniej drewno z lipy, jaworu i czereśni. Wypróbował też twardsze drewno, jak na przykład jesion i akacja, używając je do budowy fujar i końcówek.  Bartolomej Gernát wytwarza też gajdy dwugłosowe według własnego prototypu.  Jest znakomitym muzykantem i gra na wszystkich ludowych instrumentach, które wytwarza, najbardziej jednak lubi gajdzice. Jest długoletnim i obecnie najstarszym członkiem zespołu folklorystycznego Kysučan oraz długoletnim współpracownikiem Dziecięcego Zespołu Folklorystycznego Kelčovan. Występował jako instrumentalista na licznych imprezach w kraju i za granicą.

František Skurčák z miejscowości Rabča jest obecnie jedynym wytwórcą góralskich gajd dwugłosowych na Orawie. Ten instrument muzyczny poznał bliżej u swojego teścia, którym był  Ján Ferneza (1923 – 2003) z Sihelného, znakomity gajdosz i wytwórca gajd. Pierwsze gajdy František Skurčák zbudował według wzoru Jána Fernezu, aktywniejszą działalność w tym zakresie podjął w roku 1991. Gajdy, dziś już czterdzieste, buduje w wolnym czasie, po pracy. Używa przede wszystkim tradycyjnych materiałów i sposobów wytwarzania, czasami też nowocześniejszych. Piszczały robi z twardego drewna drzew owocowych (orzech, śliwa, grusza, jabłoń) i wycina ozdobne głowice instrumentów w formie koziej głowy. Piszczały burdonowe zdobi wycinanym ornamentem wylewanym cyną Do produkcji mieszka gajd uważa za najlepszą skórę z kozy, ale ma też gajdy, gdzie mieszek jest ze skóry psa. František Skurčák jest znakomitym interpretatorem w grze na gajdach. Z wokalistką  Margitą Kurákovą  i skrzypkiem Ľudovítom Borovkom tworzą tzw. Trio Góralskie. Swoją grą urzekł nie tylko słuchaczy w kraju, ale także na Sycylii, we Francji, Polsce i Czechach. Jego instrumenty muzyczne można spotkać na wszystkich kontynentach.

Juraj Jakubík z Hvozdice jest znanym popularyzatorem folkloru z doliny szczawnickiej. Razem z żoną prowadzi Javorníček, dziecięcy zespół folklorystyczny, grupę folklorystyczną i ludowy zespół muzyczny. Jest założycielem i dramaturgiem regionalnego festiwalu folkloru Javornícke ozveny. Zbiera pieśni ludowe, zwyczaje, stroje oraz zabiega o ich rekonstrukcję. Wytwarzaniu instrumentów muzycznych poświęca czas okazyjnie. Wytwarza dziś już rzadkie piszczały szczepane (końcówki, sześciootworowe, trzyotworowe), trąby pasterskie, piszczałki dla dzieci, zabawki dźwiękowe i drumle. W przeszłości zajmował się też budową skrzypiec. Uczył się u starego dziadka Hataša z Hvozdnice, który mu przyniósł też pierwszą piszczałę i wyjaśnił mu sposób jej budowy. Piszczały szczepane wytwarza w zależności od zapotrzebowania a przy pracy dotrzymuje ściśle autentyczny sposób ich budowy. Tak, jak się używało kiedyś i on używa drewna z leszczyny, które najpierw rozszczepi na pół a z każdej połówki wyjmie rdzeń. Obie części po wyżłobieniu przyłoży do siebie i owinie korą z czereśni lub brzozy. Obecnie oprócz niego już nikt w miejscowości piszczał szczepanych nie robi, dlatego to piękne dziedzictwo folkloru prezentują z zespołem na festiwalach u siebie i w krajach ościennych.

Ladislav Duraj z miejscowości Žaškov od 24 lat prowadzi działalność rzemieślniczą zajmując się budową i naprawą harmonii diatonicznych – heligonek i jest ich jedynym wytwórcą na Orawie. Mimo, że  heligonka nie należy do tradycyjnych instrumentów muzycznych tego regionu, to przyrosła mu do serca.  Pierwszą harmonię zbudował wzorując się na starej w znacznym stopniu uszkodzonej, którą dostał od przyjaciela z Zázrivej. Jest samoukiem, nigdy u nikogo nie zasięgał rady i nie czytał literatury specjalistycznej. Wszystką niezbędną zręczność i wiadomości czerpał z rozebranych starszych i uszkodzonych heligonek, które naprawiał i naprawia dalej. Przy wytwarzaniu stosuje tradycyjne metody i wszystkie części, oprócz głosów, wykonuje sam, włącznie z wymagającą czasu i trudną technicznie intarsją, którą te harmonie zdobi. Tylko wytworzenie samej intarsji trwa 2 miesiące i wystarczy mu najwyżej dla 8 harmonii. Heligonek jednakże nie robi „na magazyn”, tylko wyłącznie na zlecenie klientów. Gdy ma przygotowane wszystkie części, złoży heligonkę za niecały tydzień. Do dnia dzisiejszego wybudował prawie tysiąc heligonek. Jego klientami są przede wszystkim muzykanci, ale także kolekcjonerzy.

Jaroslav Stráňavský urodził się w roku 1933 w Staškove, całe życie przeżył w Čadci, gdzie też umarł w roku 2012. Wytwarzał korytkowe skrzypce z wyżłobionym pudłem rezonansowym, tzw. vajčovky albo válovce (korytka). Najpierw skrzypce naprawiał, dopiero później zaczął je wytwarzać, zajmując się tym aktywnie od roku 1984. Był samoukiem. Przy naprawianiu uszkodzonych skrzypiec nabył wiedzy wystarczającej do ich budowy. Na dolną część instrumentu używał drewna jaworowego. Górna część, która zakrywała żłobione pudło, była ze świerku lub jodły, gryf z twardego drewna, jak orzech i śliwka. Jego skrzypce są jednocześnie dziełem artystycznym z sugestywną dekoracją. Dolną część korpusu rzeźbił lub malował. Używał głównie motywów ludowych, najczęściej figury w tańcu w strojach ludowych. Główkę skrzypiec dekorował motywem ptaków lub głów ludzkich. Oprócz skrzypiec wykonał kompletny zestaw instrumentów dla muzyki typowej dla regionu Terchova. Był nie tylko wytwórcą, ale i interpretatorem w grze na skrzypcach oraz długoletnim członkiem zespołów Kelčovan i Kysučan. Dla tych zespołów też wytwarzał skrzypce a także dla zespołu  Jedľovina i ugrupowania folklorystycznego Vadičovci z Vadičova.

Teodor Martin Psota należał do wytwórców ludowych instrumentów muzycznych  o nadzwyczajnym talencie. Urodził się w roku 1918 w miejscowości  Spišský Hrhov, zmarł w Żylinie w roku 2013, w wieku prawie 95 lat. Miał wykształcenie techniczne, był niezwykle precyzyjnym i dokładnym projektantem, co przejawiło się także w wytwórczości instrumentów muzycznych, którą zajął się aktywnie w wieku około 50 lat. W tej dziedzinie był samoukiem, ale czerpał wiadomości również z literatury specjalistycznej.  Budował prawie wszystkie rodzaje piszczał – zwłaszcza trzyotworowe, sześciootworowe, końcówki i fujary. Mistrzowską zręczność osiągnął przede wszystkim przy wykonywaniu piszczał  typu čičmianskiego wylewanych cyną. Używał przede wszystkim drewna bzu czarnego, czasami cisowego lub leszczyny. Jego precyzja była widoczna w zdobieniu ornamentalnym. Stosował wspomnianą już technikę wylewania cyną, ale także wytrawianie kwasem i głębokie wycinanie. Chętnie grał na instrumentach, które wytworzył, dla własnej uciechy. Instrumenty budował dla wielu zespołów folklorystycznych i dla znanych muzyków. Wystawiał przede wszystkim na poziomie regionalnym, uzyskując liczne nagrody.